Het Reële insisteert. Het verwart en ontregelt – de recente aanslagen in Parijs getuigen ervan. De klinische praktijk laat evenwel evenzeer zien hoe een subject op een particuliere manier dit Reële ontvangt, bewerkt én aldus vormgeeft. Het was bijvoorbeeld opmerkelijk hoe verschillend analysanten al dan niet spraken over het ‘collectief’ traumatiserende van de Parijse horror.

Het fantasma kan daarbij fungeren als een interpreterend en aldus filterend mechanisme – wat niet wegneemt dat de vraag blijft insisteren naar de verhouding tussen Reële en fantasma. Dit waren dan ook twee essentiële elementen op Freuds parcours met de psychoanalyse: enerzijds de ontdekking van het fantasma als prisma voor de subjectieve ervaring (en het opgeven van de zogenaamde verleidingstheorie), anderzijds de nooit ophoudende aandrang van het Reële van de drift. Na Freud werden deze vragen hernomen door andere analytici: van Kleins exuberante explosie van fantasma’s in de belevingswereld van kind en volwassene tot Lacans uitpuren van de onherleidbare structuur van een subjectief basisfantasma. Lacan kwam herhaaldelijk op deze vraag terug en weidde overigens expliciet een heel seminarie aan de vraag naar de logica van dit fantasma.

De studiedag wil deze vraag een plek geven: hoe gaat het subject vandaag om met Reële en fantasma? Op welke manier kunnen beide, eventueel, het resultaat zijn van een analyse – laverend tussen wat zich (niet) zegt en wat zich (niet) schrijft?