Sommigen stellen dat we als mens nog nooit zo vrij waren als in de huidige tijden, minstens in de Westerse wereld. We hebben de ketenen van een paternalistische moraal, van onderdrukkende wetten of van een determinerende geschiedenis afgeworpen en kunnen als vrij mens ons eigen levenspad bepalen. Dat is althans wat we graag geloven.

In de klinische praktijk getuigt men echter van heel diverse vormen van dwang die ondanks alles persisteren, waarbij het subject zich geketend voelt aan een interne kracht die hem te boven gaat, of onderworpen aan een ander die langs alle kanten het eigen leven binnendringt. Het piekeren waar men maar niet van af raakt, het excessief en dwangmatig snoepen, het surfen op internet, de absolute nood aan een voorspelbare structuur, de gedwongen opname en behandeling, … : het zijn even zo vele vormen waarin iets opduikt dat het subject vasthoudt tegen zijn bewuste wil in.

Hoewel de psychoanalyse historisch vaak ver-bonden werd met de hysterie, is het frappant dat Freud net op het punt van de dwang een belangrijke nosografische vernieuwing invoerde, met de categorie van de dwangneurose. Dat hij zich niet daartoe beperkte, daarvan getuigt ondermeer Freuds notie van de herhalingsdwang.

Met deze studiedag willen we ons dan ook niet beperken tot de dwangneurose, hoewel die er uiteraard haar plek heeft. Daar voorbij willen we de vraag verruimen naar alle situaties waar dwang lijkt op te duiken – op het kruispunt van kliniek en maatschappij.